2.4 Επιστημονικές περιοχές αριστείας
Με στόχο την ανάδειξη των κυριότερων επιστημονικών τομέων στους οποίους δραστηριοποιούνται με επιτυχία οι ελληνικές ερευνητικές ομάδες, οι ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις εντάσσονται στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία “Natural Sciences”, “Engineering & Technology”, “Medical & Health Sciences”, “Agricultural Sciences”, “Social Sciences” και “Humanities” και τις υποκατηγορίες τους, σύμφωνα με το αναθεωρημένο εγχειρίδιο Frascati “Revised Field of Science and Technology Classification” του ΟΟΣΑ (Παράρτημα ΙΙΙ).
Το Διάγραμμα 2.4.1 παρουσιάζει, ανά έτος, την κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 1998-2012. Αν και υπάρχουν διαχρονικές αυξομειώσεις, αυτές είναι μικρές, και δεν επηρρεάζουν το γεγονός ότι οι περισσότερες ελληνικές δημοσιεύσεις ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο “Natural Sciences” (για το 2012, 54,3%) Δεύτερο κατά σειρά είναι το επιστημονικό πεδίο “Medical & Health Sciences”, το οποίο παρουσιάζει μερίδιο 42,7% το 2012. Το επιστημονικό πεδίο “Engineering and Technology” κατέχει την τρίτη θέση με 22,2% Ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Social Sciences” με μερίδιο 10,9, και “Agricultural Sciences”, με μερίδιο 4,9%, ενώ το επιστημονικό πεδίο “Humanities” έχει το χαμηλότερο μερίδιο, της τάξης του 2,4% για το 2012. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο χαμηλός αριθμός δημοσιεύσεων στο επιστημονικό αυτό πεδίο είναι αναμενόμενος, δεδομένου ότι τα χαρακτηριστικά της έρευνας και των δημοσιεύσεων στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά των υπολοίπων: οι ρυθμοί έρευνας και δημοσιεύσεων είναι πιο αργοί, μεγάλη σημασία ως μέσο επιστημονικής επικοινωνίας διατηρούν ακόμη οι δημοσιεύσεις μονογραφιών, ενώ οι δημοσιεύσεις γίνονται σε πολλές γλώσσες εκτός της αγγλικής. Τα παραπάνω δυσχεραίνουν την εξαγωγή δεικτών με την καθιερωμένη έννοια.
Αναλυτικότερα, η παραγωγή των ελληνικών δημοσιεύσεων στις υποκατηγορίες των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων παρουσιάζεται για την τελευταία πενταετία (2008-2012) στο Διάγραμμα 2.4.2.
Στο Διάγραμμα 2.4.3 απεικονίζεται ο σχετικός δείκτης απήχησης που παρουσιάζουν οι ελληνικές δημοσιεύσεις της πενταετίας 2008-2012 στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία. Ο δείκτης υπολογίζεται μετά από «κανονικοποίηση» με τη χρήση εξειδικευμένου λογισμικού που ανέπτυξε το ΕΚΤ και συγκρίνει την απήχηση των ελληνικών δημοσιεύσεων που εντάσσονται σε ένα επιστημονικό πεδίο σε σχέση με την απήχηση που παρουσιάζουν στο ίδιο πεδίο οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχετικός δείκτης απήχησης μεγαλύτερος από 1 υποδηλώνει ότι η απήχηση των ελληνικών δημοσιεύσεων είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Την πενταετία 2008-2012 οι σχετικοί δείκτες απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων σε όλα τα κύρια επιστημονικά πεδία καταγράφουν αύξηση σε σχέση με την πενταετία 2006-2010 που παρουσιάστηκε στην αμέσως προηγούμενη μελέτη του ΕΚΤ. Οι σχετικοί δείκτες απήχησης την πενταετία 2008-2012 πλησιάζουν ή ακόμη και υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο, με τιμές που κυμαίνονται από 0,96 έως 1,37. Τον μεγαλύτερο δείκτη απήχησης των επιτυγχάνει το πεδίο των social sciences με τιμή 1,37, γεγονός που εάν συνυπολογιστεί με τον πολύ χαμηλό αριθμό δημοσιεύσεων (1.057) δεικνύει την υψηλή αξία των δημοσιεύσεων αυτού του πεδίου. Σημαντική είναι η απήχηση που παρουσιάζουν την πενταετία αυτή οι δημοσιεύσεις των επιστημονικών πεδίων “Natural Sciences” και ”Engineering and Technology”, που καταγράφουν δείκτες απήχησης επίσης υψηλότερους από τον παγκόσμιο μέσο όρο (1,19 και 1,26 αντίστοιχα). Ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Medical and Health Sciences” με σχετικό δείκτη απήχησης 1,14 και “Agricultural Sciences” με 1,09, Το πεδίο “Social Sciences” είναι το μόνο με σχετικό δείκτη απήχησης χαμηλότερο του παγκόσμιου μέσου όρου, 0,96.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική επιστημονική δραστηριότητα έχουν οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων στις οποίες οι ελληνικές δημοσιεύσεις έχουν μεγαλύτερη απήχηση από το μέσο όρο των αντίστοιχων δημοσιεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται για την πενταετία 2008-2012 στη συνέχεια.
Το Διάγραμμα 2.4.5 παρουσιάζει συνδυαστικά, για τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία και τις εξειδικευμένες επιμέρους θεματικές περιοχές, αφενός την εθνική επιστημονική παραγωγή σε δημοσιεύσεις (μικρή – μεγάλη δραστηριότητα) όπως καταγράφεται από τον Δείκτη Δραστηριότητας (Activity Index) αφετέρου δε την αριστεία των δημοσιεύσεων αυτών όπως καταγράφεται από τον σχετικό δείκτη απήχησής τους (μικρή – μεγάλη απήχηση). Πιο συγκεκριμένα, ο Δείκτης Δραστηριότητας (Activity Index) συγκρίνει την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας με την παγκόσμια παραγωγή ανά εξειδικευμένη θεματική περιοχή *. Ο δείκτης κυμαίνεται από -100 ως 100. Η τιμή 0 υποδηλώνει απόλυτη ισορροπία στη σχέση εγχώριας και παγκόσμιας παραγωγής δημοσιεύσεων, ενώ θετικές τιμές (με μέγιστη το 100) υποδηλώνουν μεγαλύτερη δραστηριότητα της εγχώριας παραγωγής σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και τέλος αρνητικές τιμές (με ελάχιστη το -100) υποδηλώνουν το αντίθετο.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών δεικτών αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 2..5. σε τεταρτημόρια. Στο επάνω δεξιά τεταρτημόριο καταγράφονται οι θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα εμφανίζει μεγαλύτερη εξειδίκευση στην παραγωγή δημοσιεύσεων σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και οι οποίες εμφανίζουν αριστεία (Υψηλή απήχηση / Μεγάλη δραστηριότητα), υποδηλώνοντας συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα. Στο επάνω αριστερά τεταρτημόριο καταγράφονται οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα έχει μικρή δραστηριότητα, διακρίνεται όμως για την αριστεία (Υψηλή απήχηση / Μικρή δραστηριότητα), υποδηλώνοντας σημαντική δυναμική. Στο κάτω δεξιά , αποτυπώνεται η μεγάλη, σε όγκο δημοσιεύσεων, αλλά χαμηλής απήχησης, δραστηριότητα, ενώ στο κάτω αριστερά, οι χαμηλού όγκου και απήχησης δημοσιεύσεις.
Ο λόγος που αποτελεί βάση για τον υπολογισμό του δείκτη δραστηριότητας είναι: [(εθνικές δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα/σύνολο εθνικών δημοσιεύσεων)/(δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα παγκοσμίως/σύνολο δημοσιεύσεων παγκοσμίως)]
